В. Г. Гузев. Избранное

396 В. Г. Гузев. Избранное: К 80-летию folojik kategoriler» başlığı altında yüklemlik ekleriyle oluşturulan ve «şahıs» şekillerini içeren adlık yüklemlik ulamına yer verilir. 1 E. V. Sevortyan ise, hem sentaktik (analitik) hem de morfolojik (sintetik) yöntemlere başvuran adlık ve fiil şahıs şekillerini kapsayan yüklemlik kategorisine özel bir makale adamıştır. 2 Geleneksel olarak bitimli şekil’den, ya tümcenin «bitmiş» olduğuna işaret eden fiil şekli 3 veya yukarıda söylendiği gibi tümcenin en küçük, zorunlu ve yeterli parçası 4 ya da (bazen fiilin özüyle özdeşleştirilen) predikatif işlevde kullanılan «bitimli fiil», başka bir deyişle tümce yüklemi işlevinde kullanıl- mış olan fiilin morfolojik şekli 5 anlaşılır. Sıraladığımız görüşlerden hiçbiri, bitimli şeklin neden bir tümceye bitimlilik, bitmişlik izlenimi verdiği, ne- den bir tümcenin yeterli bileşeni olduğu, neden yüklemin zorunlu morfolojik şekli olduğu sorularına cevap vermediği için kâfi sayılamaz. Bunlar, sadece «bitimli şekil», «tümce» ve «yüklem» kavramlarının biribirine bağlı olduğu- nu ve söylevde (sözde) «bitmiş» sayılıbilecek bir tümcenin kurulması için bir bitimli şeklin kullanılmış olmasının yeterli olduğunu dile getirir. Üstelik Türk dilleri de dâhil olmak üzere dünya dillerinde yalnız fiil yüklemlerinin değil, bol bol adlık yüklemlerinin de işlev gördüğünü müşahede ettiğimizden dolayı söz konusu üç kavramın sadece fiille ayrılmaz biçimde ele alınması yanıltıcıdır. Gramerlerde en sık gözlemlenen, bitimli şekil kavramının şahıs şekli kav- ramıyla özdeşleştirilmesidir. Örneğin Ramstedt’te şu sözlere rastlıyoruz: «İn den indoeuropäischen Sprachen werden solche Verbformen, bei denen ein Personbegriff (ich, du, er usw.) ausgedrückt ist, Verba finita genannt» 6 “Şahıs kavramını (“ben”, “sen ” ， “o ” vs.) dile getiren fiil şekillerine Hint-Avrupa dillerinde şahıs şekilleri (verba finita) denir”. Bilindiği gibi Latince verbum finitum (çoğulu verba finita) terimi, “bitimli fiil” demektir. Bu özdeşleştir- menin nedenlerinden biri, herhâlde her iki kavramın da Hint-Avrupa dille- ri esasında oluşmasıdır. Bu dillerde bitimli şekil, hakikaten aynı zamanda çoğunlukla şahıs şeklidir. Ne var ki Türk dil malzemesi, bu iki şeklin farklı işlevsel amaçlarının olduğunu ve hiç de özdeş sayılamayacağını belirgin bir şekilde ortaya koyan Türk iyelik ulamı şekilleri, bu bakımdan göze çarpan 1 Dmitriev N. K., Grammatika başkirskogo œzika, Moskva-Leningrad, 1948, s. 51–54. 2 Sevortaen Е. V. «Kategorise skazuemosti», issledovaniœ po sravnitellnoy grammatike tœrkskix œzikov. Çast vtoraœ. Morfologiœ, Moskva, 1956, s. 16–21. 3 Ramstedt G. J., Einführung in die altaische Sprachwissenschaft, s. 82. 4 Johanson L .， Aspekt im Türkischen, s.16. 5 Örneğin bk. Maslov Œ. S., «Glagol», Lingvistiçeskiy İntsiklopediçeskiy slovar, Moskva, 1990 ， s. 104. 6 Ramstedt G. J. Einführung in die altaische Sprachwissenschaft, s. 82.